Στις φαβέλες του Ρίο δεν πας για διακοπές

ΣΤΟΥΣ ΛΟΦΟΥΣ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΤΗΣ ΙΠΑΝΕΜΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΠΑΚΑΜΠΑΝΑ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙ ΑΚΟΜΑ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ, ΤΟΥ ΚΑΛΑΣΝΙΚΟΦ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ

Λένε ότι το άγαλμα του Χριστού στο Ρίο δεν είναι μια ανοιχτή αγκαλιά, αλλά το σύμβολο της κοινωνικής ανισότητας -από τη μία πλευρά οι φτωχοί και από την άλλη οι πλούσιοι. Πολλές δεκαετίες τώρα, εκεί που τελειώνουν οι μάντρες των πολυτελών ξενοδοχείων, ξεκινάνε οι φαβέλες, οι παραγκουπόλεις που είναι χτισμένες στους λόφους. Η θέα επιτρέπει στους “άθλιους” να βλέπουν τα πολυτελή σκάφη αναψυχής, τα θηριώδη τζιπ και τα ακριβά κοστούμια των επιβατών τους. Η Βραζιλία των Ολυμπιακών, η Βραζιλία που θέλει να απαλλαγεί από τη Ντίλμα Ρουσέφ, ναι μεν έχει αλλάξει από το περασμένο μουντιάλ αλλά όχι απαραίτητα προς το καλύτερο. Το ΔΝΤ είναι και αυτό παρών στις εξελίξεις της χώρας, το γνωστό 1% έχει τα μισά χωράφια της χώρας και τους οι 2 εκατομμύρια πλούσιοι εξακολουθούν να εξουσιάζουν πάνω από το 50% του πλούτου.

Ο νόμος της φαβέλας

Πριν το Μουντιάλ του 2014 τα πράγματα ήταν, χωρίς αμφιβολία, πιο άγρια. Πέρα από τους φράχτες, κυβερνούσε η Comando Vermelho και τα παρακλάδια της. Ο νόμος ήταν ο νόμος των Καλάσνικοφ, των ναρκωτικών και της φτώχειας. Ο Τόνι από την “Πόλη του Θεού”, τη φαβέλα Cidade De Deus, ήταν ο φωτογράφος του δρόμου και παράλληλα ότι ο συνήγορος του πολίτη σε μια περιοχή που όταν έμπαιναν οι ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας, οι BOPE, απλά σκότωναν και δεν ρωτούσαν καν ερωτήσεις. Ο Τόνι έγινε διάσημος, η δουλειά του αναγνωρίστηκε, κατά μία έννοια κατάφερε να ξεφύγει, την ώρα που δεκάδες χιλιάδες ζούσαν μια ζωή καταδικασμένη να κυνηγήσουν ή να κυνηγηθούν. Μία καριέρα υπήρχε στις φαβέλες, αυτή της συμμορίας: ξεκινούσες πριν το σχολείο ως βαποράκι, συνέχιζες ως κουμανταδόρος, αν ήσουν καλός κέρδιζες την εμπιστοσύνη των “κεφαλιών” και καμιά προαγωγή σε τομεάρχη. Αν δεν σκοτωνόσουν σε κάποιο από τα καθημερινά πιστολίδια, είχες μια στο εκατομμύριο να γίνεις εσύ ένα από τα “κεφάλια” της φαβέλας. Ο Τόνι είναι ο πρώτος που έγραψε για την φαβέλα μέσα από τη φαβέλα και γ’ αυτό τον λάτρεψαν και οι δύο πλευρές.

Ο Γκάμπι και ο Ζούνι

Σε αυτή την παρανοϊκή πραγματικότητα υπήρξαν πρίγκιπες και αλήτες. Ο Ζούνι ήταν ο γιος του φαβελάρχη του Μπαράουν και της Κάϊσσα ντ’ Άγουα. Για τα δεδομένα της περιοχής προνομιούχος. Ο πατέρας του, ωστόσο, σκοτώθηκε σε ξεκαθάρισμα γιατί “ξεζούμιζε” τη φαβέλα με τις κλοπές. Η μάνα του τον πήρε και τον πήγε στο Ρίο για να τον μεγαλώσει μακριά από τους αντίπαλους. Φυσικά δεν ξέφυγε, ακολούθησε και αυτός την καριέρα των νέων της φαβέλας στη διακίνηση και τις μικροληστείες. Ο Γκάμπι, ο φίλος του, είναι γέννημα θρέμμα της φαβέλας, γιος κατάδικου και αλκοολικής μάνας, που -προς τιμή του- δοκίμασε να βγει στην “κανονική οικονομία” αλλά τον απέλυσαν αρκετές φορές λόγω καταγωγής. Η καριέρα στη φαβέλα και μια περιστασιακή παραβατικότητα ταίριαζαν καλύτερα με το υπόβαθρο του. Με το Ζούνι χτυπούσαν τους αφελείς και αδαείς που έμπαιναν στη φαβέλα για ναρκωτικά και πόρνες. Αν υπήρχε αντίσταση, δεν είχαν πρόβλημα και να σκοτώσουν το αφελή τουρίστα που θα έκανε μανούρα.

Ο ρόλος της φυλακής

Η φυλακή έπαιξε και αυτή το ρόλο της. Υπήρξε η βρεφοκοιτίδα των συμμοριών. Τη δεκαετία του 1960 και του 1970, οι πολιτικοί κρατούμενοι της χούντας βρέθηκαν στις ίδιες πτέρυγες με τους ποινικούς, οργανώθηκαν και εξήγαγαν την παραβατικότητα στην πόλη. Τα μέλη τους βρέθηκαν στις φυλακές για ληστείες τραπεζών και οργανώθηκαν για να αντιμετωπίσουν τις συμμορίες και τη διοίκηση της φυλακής. H Commando Vermelho, η Κόκκινη Διοίκηση όπως είναι η ακριβής μετάφραση, δημιουργήθηκε μέσα στις φυλακές, εξελίχθηκε σε ναρκοσυμμορία και οργάνωση προστασίας, εντός και εκτός φυλακών. Η Amigos Dos Amigos (οι φίλοι των φίλων) είναι δημιούργημα ενός εξόριστου της Comando Vermelho και μέχρι πρότινος είχε τον έλεγχο στη φαβέλα Ροσίνια, την πιο άγρια φαβέλα. Η Comando Terceiro, γεννήθηκε μέσα στην φυλακή ως το αντίπαλο δέος της Commando Vermelho.

Το περίεργο είναι ότι στις φαβέλες, η Comando Vermelho ασκούσε και ασκεί κοι- νωνικό έργο. Εκεί που το κράτος αδυνατούσε να παρέμβει, έχτιζε σχολεία, βοηθούσε τους άπορους, τάιζε τα ορφανά, ήταν το δικαστήριο και η φυλακή μαζί. Αν το αδίκημα ήταν βαρύ, η τιμωρία ήταν συνήθως θάνατος. Για να μειωθούν, όμως, τα βαριά αδικήματα, η Comando Vermelho πλήρωνε για νοσοκομεία και άλλες πρώτες ανάγκες. Αυτή ήταν η μία πλευρά. Η άλλη πλευρά ήταν αυτή της στρατολόγησης. Ήτοι πάρτι, συναυλίες και λεφτά σε ένα οικοσύστημα μουσικών, δισκογραφικών, διοργανωτών και προμηθευτών εξοπλισμού. Τα πάρτι και οι συναυλίες κινούσαν τα ναρκωτικά, τα ναρκωτικά έφερναν την νεολαία από τις εύπορες τάξεις στα πάρτι κ.ο.κ.

Οι Αστυνομικές Mονάδες Ειρήνευσης

Ο Τόνι ξέφυγε. Ο Γκάμπι και ο Ζούνι, όμως, όχι. Και αυτό ήταν η ιδέα πίσω από τις αστυνομικές μονάδες UPP. Ενόψει του μουντιάλ του 2014, η Βραζιλία αποφάσισε να ανακαταλάβει τις φαβέλες διώχνοντας τους εμπόρους. Αντί, λοιπόν, οι ειδικές δυνάμεις της Αστυνομίας του Ρίο να μπαίνουν στις φαβέλες, να ανταλλάσσουν πυροβολισμούς και να φεύγουν διάλεξαν μια άλλη στρατηγική: κύκλωναν τις φαβέλες για να συλλάβουν τους διακινητές και να καταστρέψουν τις αποθήκες όπλων, λαθραίων και να ναρκωτικών. Όσοι δεν συλλαμβάνονταν έφευγαν για άλλες φαβέλες. Η πρώτη φαβέλα στην οποία μπήκε μια τάξη, ήταν η Ροσίνια. Με την έξοδο της BOPE, έμπαινε μια μονάδα UPP που αποτελείτο από εκπαιδευμένους αστυνομικούς στη διαφύλαξη της τάξης, μεν αλλά και την άσκηση κοινωνικού έργου. Αυτό ξεκίνησε το 2008. Κάποια στιγμή, το 2013 μετρήθηκαν
230 φαβέλες υπό καθεστώς UPP, ενώ υπήρξε αξιοσημείωτη πτώση των δεικτών του εγκλή- ματος και κυρίως των θανάτων.
Αυτά στην αρχή. Γιατί μετά το μουντιάλ επήλθε μια λογική χαλάρωση.

Οι “εκτοπισμένοι” διατηρούσαν οικογενειακούς και φιλικούς δεσμούς στις φαβέλες και προσπαθούσαν να ελέγξουν τα πράγματα από απόσταση. κάτι που πέτυχαν ανακτώντας ένα μέρος της δύναμης τους. Όταν η βία στρεφόταν προς τους αστυνομικούς της UPP, έμπαινε στη φαβέλα η BOPE αλλά κάποια στιγμή αυτό το πινγκ πονγκ έγινε κουραστικό για όλους. Κάποιοι άρχισαν να αναρωτιούνται αν ήταν καλύτερα με το παλιό καθεστώς, όταν η Comando Vermelho είχε τον έλεγχο και διατηρούσε την κοινωνική ειρήνη. Η αναβάθμιση των περιοχών είχε ως αποτέλεσμα την άνθιση του εμπορίου στις φαβέλες, την δημιουργία νέων εμπορικών καταστημάτων από επιχειρηματίες της πόλης και την άνοδο των τιμών στις “καθαρές” φαβέλες. Αλλά, η άνοδος των τιμών είχε ως αποτέλεσμα οι μη προνομιούχοι να μην μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος ζωής και να μετακινούνται σε άλλες φαβέλες με το παλιό καθεστώς. Επιπλέον, οι παλιοί διακινητές βρήκαν άλλους τρόπους να ελέγχουν την κατάσταση ασκώντας προστασία στις επιχειρήσεις, αναγκάζοντας επιχειρηματίες να κλείσουν και να μην εξυπηρετούν αστυνομικούς ή δημόσιους υπαλλήλους και εκφοβίζουν όποιον συνεργάζεται με την αστυνομία. Στην “εξέγερση” πριν το μουντιάλ κάηκαν τα πάντα γιατί απλά ο κόσμος δεν ήξερε που να πάει με τις συνεχείς αλλαγές στην καθημερινότητα τους. Η τάξη αποκαταστάθηκε αλλά μόνο προσωρινά.
Το σίγουρο είναι ότι στις φαβέλες, ακόμα, δεν πας για τουρισμό.