Η βία είναι κρυμμένη καλά. Είναι μια σκιώδης παρουσία με ακονισμένα νύχια που έχει ανέκαθεν σκάψει κάθε ανάχωμα για να είναι εκεί και την επόμενη, ανενόχλητη, κάθε επόμενη μέρα που ένας φόβος θα έχει πονέσει πιο πολύ κι από τον ίδιο τον πόνο.
Είναι το μόνο ηχηρό σήμα στις σιωπές, η μόνη εμφανής μαρτυρία στα σκυμμένα κεφάλια, στις κεκαλυμμένες υποψίες. Η βία είναι εύκολο να εντοπιστεί, δύσκολο να σταθεί στο φως. Συχνά οι γλωσσολόγοι καθιστούν σαφές πως αν δεν υπάρχει εμπειρία δεν υπάρχει λέξη. Πώς να περιγράψει κάποιος κάτι που δεν υπάρχει… Κι όμως, πώς να περιγραφεί κάτι ειδεχθές που υπάρχει, ενώ δε θα έπρεπε;
Ακόμη κι ετυμολογικά η βία είναι καλά κρυμμένη σε εικασίες. Είναι αφανής εν τη πλήρει ξεδιάντροπη δράση της. Αν κι έχει γλωσσολογικά ινδοευρωπαϊκές καταβολές, κανείς δεν μπορεί σίγουρα να συνδέσει την ετυμολογία της με το βίο, τη ζωή δηλαδή… Και πάλι. Η πραγματικότητα αποβαίνει σκληρότερη. Η βία υπάρχει στη ζωή καθιστώντας την αβίωτη.
Στις 10 Δεκεμβρίου 2023, συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από το 1948, έτος που υπεγράφει στην έδρα του ΟΗΕ, στη Γενεύη, η Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Την ημερομηνία αυτή αποφάσισαν οι Σοροπτιμίστριες να την εορτάζουν ως Ημέρα του Διεθνούς Σοροπτιμισμού, αρχής γενομένης από το 1956.
Και τούτο γιατί, το Άρθρο 1 της Παγκόσμιας Διακήρυξης διεμήνυε προς όλους, ότι «Όλα τα Ανθρώπινα Όντα γεννιούνται ελεύθερα και είναι ίσα, σε θέματα αξιοπρέπειας και δικαιωμάτων. Είναι προικισμένα με λογική και συνείδηση και πρέπει να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης».
Αυτοί ήταν, είναι και θα παραμείνουν οι σκοποί και οι στόχοι του Διεθνούς Σοροπτιμισμού. 75 χρόνια θα μπορούσε να είναι ένας πλήρης ανθρώπινος κύκλος ζωής. Κι όμως ακόμη και σήμερα οι συνεχείς δράσεις κι ο αγώνας για την προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών, για κάθε γυναίκα, για κάθε κορίτσι, δείχνουν πως ακόμη έχουμε χρέος να κάνουμε πολλά.
Στα τόσο πολλά που έχουν κατακτηθεί όσο ακόμη μια γυναίκα, μια μάνα, μια κόρη μια σύντροφος, μια φίλη έχει δεχτεί κακοποίηση, όσο ακόμη ο τίτλος κατά της βίας των γυναικών, βρίσκει χώρο να δημοσιευτεί, να μοιραστεί, να περιγράψει, έχουμε υποχρέωση να συνεχίσουμε, καθώς ακόμη βρίσκει σπίτι η βία να φωλιάσει.
Η πιο μεγάλη νίκη του κακού είναι πως πείθει ότι σχεδόν δεν υπάρχει. Στις πιο πολλές υποθέσεις, ο κακοποιητής είναι ένα εγγύτατο πρόσωπο. Είναι ο ίδιος που υφαίνει τον παραλογισμό της σύνδεσης προσφέροντας άκρατο πόνο.
Μιλάμε ακόμη για τα αυτονόητα. Μα αν ακόμη μιλάμε γι’ αυτά, τότε αυτό σημαίνει πως δεν είναι.
Το κακό ήταν πάντα εδώ και ίσως συνεχίσει πάντα να είναι. Ο πολιτισμός και οι κανόνες, οι νομοθεσία και το Σύνταγμα ήρθαν να καλύψουν το κενό που αφήνει η απάνθρωπη παραβίαση του ορίου, η νοσηρότητα και ένα ένστικτο κατώτερο της ανθρώπινης φύσης.
Σε επίπεδο μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς η πιο μεγάλη ζημιά που γεννά η βία είναι η νευροβιολογική της συνέχεια.
Μια ανεξόφλητη επιταγή προς το μέλλον…
Η επιστήμη της Επιγεννετικής συστήνει, με πολύ απλά λόγια, πως επίκτητα στοιχεία φέρεσθαι ή σκέπτεσθαι επιδρούν στο φυσικό σώμα και διαδοχικά στο πως κωδικοποιείται αυτό γενετικά, DNA. Οι νευροεπιστήμες, λίγες δεκαετίες πιο πριν έφεραν στο φως πως όλο το εσώτερο περιβάλλον μας, σκέψεις, συναισθήματα, πιστεύω, ελέγχουν απόλυτα το εργοστάσιο ορμονών, τις εγκεφαλικές συνάψεις, την καλωδίωση και απαρτίωση των νευρώνων και εν τέλει κλείνοντας τον αρχικό κύκλο, την συμπεριφορά.
Η βίαιη συμπεριφορά, γεννά βίαιη συμπεριφορά.
Με ένα τρόπο παράλογο κοινωνικά μα λογικό, εξηγήσιμο νευροβιολογικά ένας άνθρωπος που έχει ζήσει τη βία, ακροβατεί στο φάσμα του πόνου, του φόβου, της ενοχής, της ντροπής και σαφώς του θυμού. Πίσω από όλα αυτά και ενώ διατελεί σε μια μόνιμη κατάσταση συναγερμού, πρέπει να ζήσει. Tο μείζον ζητούμενο άλλωστε της ανθρώπινης φύσης είναι η επιβίωση. Για να επιβιώσει κάποιος από το χθες που
στριμώχνει πόνο και αισχύνη, είναι να τρέξει σε ένα αύριο πιο σκληρό. Να είναι πιο μεγάλος από τον ληφθέντα πόνο. Ο θυμός, η οργή, η δευτερογενής βία, ακόμη και η αυτοκαταστροφή, την όχι τόσο φημισμένη συγγενή της ωμής βίας, είναι μια στρατηγική επιβίωσης. Ο θυμός ενός κακοποιημένου παιδιού, μιας κακοποιημένης μάνας που έφερε αυτό το παιδί, είναι η κοινωνική βία, ο εξτρεμισμός, η καταστροφή. Αν μαθαίνεις κάτι, αυτό συλλαβίζεις…
Όμως η ίδια η σοφή φύση που καρτερεί την επιβίωση στο τέλος κάθε μέρας είναι εκείνη που αφήνει και στις πιο στενές χαραμάδες να χωρέσει η ελπίδα, η επιλογή, η διαφυγή, η λύση του γρίφου των αναπάντητων «γιατί» του πόνου.
Στην κοινωνία του πολιτισμού και της αλληλεγγύης υπάρχει ελπίδα. Για κάθε μια γυναίκα που βγαίνει από τη μέση του τρόμου, του πόνου και της βεβήλωσης, υπάρχει μια γενιά από γυναίκες που ακολουθούν σωσμένες, με πίστη στο καλό και στο σεβασμό. Για κάθε μια γυναίκα που πιάνεται και βγαίνει από το φαύλο αυτό κύκλο, το αλφαβητάρι της ελπίδας φτιάχνει και πάλι άλλες ελπίδες και ήρωες που νικάνε τη ζωή. Για κάθε γυναίκα που είναι ο ήρωας με το κεφάλι από σκυφτό, στο κεφάλι ψηλά, υπάρχει χώρος για άλλες τόσες.
Ο πολιτισμός τις ανταμώνει με τις δομές, τους νόμους, το πλαίσιο, τις πρωτοβουλίες και τις λύσεις.
Όμως κανείς πολιτισμός δε θα ανοίξει ένα στόμα, που φοβάται.
Η αγάπη θα το κάνει. Η παρουσία θα το κάνει. Η πίστη στην ενότητα θα το κάνει. Η αλληλεγγύη θα το κάνει. Η ομοψυχία θα το κάνει. Η συλλογική νοημοσύνη και η σιγουριά του ανήκειν θα το κάνει.
Εμείς θα το κάνουμε.
Πριν μέρες μίλησα με αγαπημένη φίλη από χώρα της Μέσης Ανατολής.
Ένα μυαλό λαμπρό. Μια γυναίκα γεμισμένη δύναμη και πίστη. Ήξερα πως στο μη επιτρεπτό διαζύγιο στην οικογένειά της, ο πρώην σύζυγός της, της πήρε τα παιδιά μετά από μια σειρά εξαντλητικών δικαστηρίων. Όταν την άκουσα να κλαίει φαντάστηκα πως ήταν για την άδεια της αγκαλιά ως μάνα.
Έκλαιγε όμως καθώς στο από μεσοτοιχία γειτονικό σπίτι, ο πατέρας σκότωσε την κόρη, αρνούμενη να κάνει το γάμο που της υπέδειξε. Έπινε τσάι δίπλα στο πτώμα της.
Η εικόνα περιγράφηκε φρικιαστική. Όπως και ήταν.
Αυτό που σε κάποιες χώρες απαγορεύεται να φωτογραφίζεται ή να δημοσιεύεται για λόγους σεβασμού σε κάποιες άλλες επιβάλλεται να γίνεται, για άλλους λόγους «σεβασμού».
Ο ακτιβισμός δε σταματά μέχρι κάθε κορίτσι, κάθε γυναίκα, κάθε παιδί να είναι ακριβές συνώνυμο του «άνθρωπος».
Κι όπως ο Πλάτων λέει «άνθρωπος» σημαίνει ότι τα μεν άλλα ζώα τίποτε από όσα βλέπουν δε μελετούν, δε συλλογίζονται και δεν αναθρούν… τίποτε ήτοι δεν παρατηρούν με προσοχή…
Η παρατήρηση έχει ευθύνη.
Έχουμε όλες ευθύνη.
Άλλωστε όταν οι γυναίκες στηρίζουν γυναίκες… Θαύματα γίνονται.